Het kabinet viel, Nederland krabde zich even op het achterhoofd en het leven ging weer verder. Op verschillende plekken in het land gingen echter de bellen af: wat betekent dit voor ons werk? De redactie stapte het stadhuis binnen met die vraag. Twee ambtenaren vertellen over de voorbereidingen van de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober die ik beslist geen generale mag noemen van de gemeenteraadsverkiezingen op 18 maart 2026. Elke verkiezing staat op zich en verdient zijn eigen secure aandacht. Een verhaal over flexibiliteit, inzet en verantwoordelijkheidsgevoel.
‘Je houdt altijd in je achterhoofd dat er tussendoor verkiezingen kunnen komen. Na de val van het kabinet gingen we rekenen… vakantie… september… dat zal wel oktober of november worden. Je gaat een eerste planning maken wat er allemaal moet gebeuren en waar je aan moet voldoen. Zodra de datum bekend is, kun je gericht plannen.
In Hattem lag de organisatie bij een persoon, maar dat ben je kwetsbaar. Tegenwoordig kan dat niet meer, ook vanwege de omvang. Het is zoveel werk, er zijn zoveel mensen bij betrokken… Bovendien, verkiezingen is een feestje van de democratie voor iedereen. Fijn dat er zoveel collega’s meedenken en betrokken zijn. Medio juni is en projectgroep ingesteld waar de afdelingen Communicatie, Burgerzaken, Facilitaire zaken en de buitendienst in vertegenwoordigd zijn.
’
Communicatie heeft standaard de taak om met de Hattemers te communiceren en dat is ook in deze periode hun rol. Facilitaire zaken zorgt voor het natje en droogje op de stembureaus, en de buitendienst heeft ruime ervaring met het inrichten van de stembureaus, zoals burgerzaken met bijvoorbeeld de organisatie van de adressering voor de stempassen en dergelijke. Toch was het even schakelen voor de diverse afdelingen toen de Tweede Kamer-verkiezing plotseling op hun pad kwam, omdat het niet tot het reguliere werk behoort. ‘we zijn gewend om snel te schakelen tussen verschillende actuele aandachtsgebieden, maar inderdaad, er moesten keuzes gemaakt worden.’
Het stembureau van de stempas
Het draaiboek van de vorige keer kwam uit de kast en werd doorgenomen. Het bleek dat één stembureau tijdens de laatste verkiezing zwaar belast was geweest. Dat district is nu opgedeeld. ‘Straks hebben we zeven stemdistricten. En nu maar hopen dat iedereen naar het stembureau gaat wat op de stempas staat, want anders gaat het weer gebeuren.’ Doordat veel mensen naar hetzelfde stembureau gingen (waarom ze dat deden weet nog steeds niemand) ontstonden er lange rijen. Wachten is vervelend, maar wat zeker vervelend is, is dat de mensen die daar werken het extra zwaar krijgen. ‘Na het sluiten van het stembureau gaan ze tellen en hebben extra veel werk door de hoeveelheid stembiljetten, terwijl ze al een hele dag in touw zijn geweest.’
De organisatie is complex met veel (landelijke) richtlijnen. ‘Wat en hoe moet je informeren, zijn de regels vindbaar? Wat als ik buiten eigen gemeente wil stemmen? ’Het is veel informatie. Je wilt het goed doen en niet vergeten. Je wilt dat de inwoners de juiste informatie op de juiste manier krijgen en dat ze het op de website van de gemeente kunnen terugvinden.’
Probleemoplossend vermogen
‘Op de dag zelf kunnen problemen ontstaan waar je je niet op kunt voorbereiden. Je probeert met alles rekening te houden, maar toch. We zitten die dag in een soort van hoofdkwartier bij elkaar waar de telefoontjes van de stembureaus binnen kunnen komen. Er gebeurt altijd wel iets waarvan je zegt: wat jammer dat we dat in de voorbereiding gemist hebben. Gelukkig kunnen we in oplossingen denken, maar je wil bepaalde zaken voorkomen.’
Dat niet alles is te voorkomen, bewijst de volgende anekdote: ‘Het begon om half zes ’s morgens. Je zit in de auto en je krijgt een telefoontje van een voorzitter die niet weet waar het stembureau ligt. Dat is apart. De voorzitters moeten de stembureaus openen en zorgen dat alles klaarligt. Dan bereid je je toch voor?!’
Niet alles is te voorkomen
Op het journaal was in de week van 17 september al te zien dat de stempassen op verschillende plekken in Nederland gedrukt werden. PostNL verspreidt ze op de door de gemeente aangeleverde adressen. ‘We proberen zo up-to-date mogelijk te zijn. Zodra de passen gedrukt worden, kunnen we nog ingrijpen, maar tussen het drukken en verspreiden in zit tijd waar we niet meer kunnen ingrijpen mocht er een mutatie zijn. Hoe pijnlijk ook, we kunnen niet voorkomen dat overledenen een pas krijgen.’
Trouwe vrijwilligers
Voor de verkiezingsdag gaan veel telefoontjes van burgers over het kwijt zijn van de stempas. Op de website komt uitgebreid te staan hoe men dan moet handelen, maar het aanbieden van de stempas is veranderd. ‘Vroeger werd de stempas zonder envelop in de bus gedaan. Vaak verdween de pas tussen de reclame. Het aanbieden van de stempas gaat nu officiëler. Zo zit er nu een envelop omheen.’
Tijdens de vergaderingen van het team wordt standaard besproken of de stemlocaties van andere jaren weer gebruikt kunnen worden. Vervolgens moet de bemensing geregeld worden. Hattem heeft een groot bestand van trouwe medewerkers aan wie gevraagd wordt of ze weer beschikbaar zijn. Je moet 18 jaar en ouder zijn en je krijgt een opleiding.
‘We hebben een lijst van honderdzestig personen voor zeven bureaus met zeven mensen op een dag. Minimaal drie mensen moeten achter de tafel plaatsnemen. De voorzitter maakt zelf een schema en overlegt met de mensen hoe de roulatie eruit gaat zien, maar ook onderling lossen ze naar goeddunken af.
Op de dag zelf zeggen we altijd tegen de voorzitters: “Begin en start op, maar neem zoveel mogelijk rust, want om negen uur, als de stembureaus sluiten, moet je scherp zijn.” De voorzitter begint met het opmaken van een zogeheten proces-verbaal waarin hij beschrijft hoe laat er gestart is en welke mensen aanwezig zijn en na negen uur, na het tellen, komt erin te staan wie de tellers zijn (er komen naast de dag-vrijwilligers nog twee extra tellers naar het stembureau) en hoeveel stembiljetten er zijn aangetroffen. Aan het eind van de avond moeten er minimaal drie handtekeningen van aanwezigen op het proces-verbaal staan.
Op de tweede dag wordt op twee locaties in het stadhuis per kandidaat
geteld. ‘Hattem heeft het tellen opgedeeld, waardoor het minder intensief is. We verwachten op de tweede dag vier uur te moeten tellen.’
‘Het zijn enorme biljetten. We hebben ooit via de stemcomputer gestemd, maar door een actiegroep en het daaropvolgend besluit van de regering werd deze mogelijkheid stilgelegd. Het argument was: wij vertrouwen de stemcomputer niet. We wachten op de regering wanneer ze deze knoop gaan doorhakken, maar vertrouwen ze elkaar wel? Helaas leeft er erg veel argwaan in onze samenleving.
Via het stemcomputer werken is het mooiste. Maken wij het nog mee dat het elektronisch gaat gebeuren…??’
Boos om vergeten ID-bewijs
Argwaan, agressie… In de zorg, in het onderwijs, bij loketten van organisaties, bij hulpverleners…, overal neemt agressiviteit toe. ‘Daar zijn we op voorbereid. Het ergste wat we tot nu toe mee hebben gemaakt is, dat mensen boos zijn dat ze niet mogen stemmen, omdat het ID-bewijs vergeten is.’
Gemeenteraadsverkiezingen
Op 22 december sluit in Hattem de registratie voor partijen die willen meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen en die uniek zijn in Hattem. Partijen die al landelijk werken, hoeven zich niet te registreren.
Nieuwe partijen moeten ondersteuningsverklaringen inleveren op de dag van de kandidaatstelling, 2 februari 2026. Op die dag moeten zij en ook de bestaande partijen de namen van hun kandidaten aanleveren.
Is er nog een ballotagecommissie die beslist over de namen van de nieuwe partijen? ‘Ze mogen niet teveel lijken op een naam van bestaande partij en onwelvoeglijke namen kunnen geweigerd worden.’.
Verwennen
Zoals al gezegd, de vrijwilligers die meewerken worden tijdens de verkiezingsdagen in de watten gelegd. ‘Maar daarvoor werken ze niet. Voor bijna alle mensen is het belangrijk dat ze een bijdrage leveren aan de samenleving. Veel stembureau-leden zijn veteranen aan het worden. Ze vinden het voor de democratie belangrijk én het is een uitje, gewoon leuk om te doen.’
Meer informatie:
https://www.hattem.nl/Bestuur_en_organisatie/Verkiezingen
Hattem Actueel
Zaterdag 11 oktober is de organisatie van de verkiezingen ook een onderwerp in Hattem Actueel, die dag gepresenteerd door Hans Havinga.
