Onderzoek van (de Nederlandse) socioloog Nan Dirk de Graaf uit Oxford (Groot-Brittannië) en collega’s uit Zwitserland en de VS laat zien dat secularisatie wereldwijd plaatsvindt, niet alleen in westerse landen. Uit data blijkt dat religie overal terrein verliest – of het nu gaat om God, Allah of Boeddha, zo publiceerde de Volkskrant 6 september. Het CBS signaleerde eerder dat de daling stagneert en het onderzoek God in Nederland lijkt een lichte opleving te zien.
Waar staat Hattem? De redactie schreef de negen Hattemse geloofsgemeenschappen c.q. voorgangers aan en vroeg naar hun kijk op de situatie in Hattem. Vier reageerden. Hun bijdragen worden de komende dagen geplubliceerd. De start van de serie is vandaag met dit achtergrondartikel.
Volgens onderzoeker De Graaf is er wereldwijd een patroon herkenbaar. Ontkerkelijking verloopt in drie fasen:
1. Mensen stoppen eerst met regelmatig deelnemen aan religieuze rituelen.
2. Daarna vinden ze geloof steeds minder belangrijk.
3. Uiteindelijk voelen ze zich niet meer verbonden met religie.
In sterk religieuze landen doen jongeren minder vaak mee aan bijeenkomsten; in Azië en Midden-Amerika vinden jongeren geloof minder belangrijk dan ouderen; en in moderne West-Europese landen voelen jongeren zich nauwelijks nog verbonden met religie. In Nederland loopt het gevoel van verbondenheid terug. Zo heeft elk land zijn eigen fase van ontkerkelijking.
CBS: Daling stagneert
Een ander onderzoek is die van het CBS. CBS-cijfers uit april 2025 tonen dat 44% van de bevolking zich verbonden voelt met een kerk of religieuze groepering, iets meer dan de 42% in 2023, maar lager dan de 55% in 2010. Regelmatig religiebezoek (minstens maandelijks) ligt op 13% en is de laatste jaren stabiel, tegenover 18% in 2010. Opvallend is een lichte toename van religieuze betrokkenheid onder jongeren, die voor het eerst geloviger zijn dan de vorige generatie. Onderzoekers wijzen op een conservatieve heroriëntatie als mogelijke verklaring, al is er nog geen structurele trend vastgesteld.
‘Religieuze opleving niet aan de orde’
Waar het aantal gelovigen bij iedere meting verder daalde, lijkt het meest recente onderzoek God in Nederland van 2024 te wijzen op een lichte opleving. Dit onderzoek, van de VU en KRONCRV, peilt sinds 1966 iedere tien jaar hoe het staat met het christelijk geloof en de kerken in Nederland. De Radboud Universiteit werkte dit jaar mee aan het onderzoek.
Verschillende kranten berichtten dat er voor het eerst sinds het onderzoek God in Nederland een lichte toename is in het aantal christelijke jongeren, na generaties van dalende percentages. Radboud-onderzoeker Paul Vermeer bevestigt dat het percentage kerkleden onder jongeren in deze editie van het onderzoek daadwerkelijk is gestegen, in tegenstelling tot de voortdurende daling in eerdere onderzoeken. Toch is Vermeer terughoudend om hierop in te zoomen.
‘Media zijn natuurlijk gretig om dit aspect uit te lichten en daardoor kan het lijken op een religieuze opleving, maar die is nog niet aan de orde. De stijging is klein en kan bovendien het gevolg zijn van het zogenaamde selectie-effect, waarbij juist jongeren met interesse in het geloof eerder geneigd zijn de vragenlijst in te vullen.’ Vermeer blijft de ontwikkeling volgen: ‘Dat is een mooi onderwerp voor aanvullend onderzoek.’
Kerken in Hattem
Grofweg gezegd is de helft van de Hattemers kerkelijk en de andere helft niet.
De Hattemers kerken in de Grote of Andreaskerk, in de Emmaüskerk (beiden Protestante Kerk Nederland), in de Ontmoetingskerk, Gasthuiskerk en in de Open Poort (alledrie Nederlands Gereformeerd), in de OLV Vrouw ten Hemelopneming (Rooms-Katholieke kerk), De Veste (Christelijk Gereformeerd), de Notenhof (Vrijzinnigen), Bethel (Vrije Baptisten).
