Jo Koster is onlosmakelijk verbonden met Hattem. In het Voerman Stadsmuseum Hattem was haar werk een tijdje uit het oog onttrokken vanwege een andere expositie en op dit moment verblijven vier ‘Kosters’ in Museum Gouda. Voordat ze als schilder wordt toegelicht, laten we eerst directeur Merijn de Leur-van Duyn aan het woord. Zij houdt van Koster, van haar techniek en van de stoere vrouwen die geschilderd zijn. Koster was haar tijd ver vooruit. Ze was een zelfstandige, internationaal georiënteerde vrouw in een tijd waarin dat voor vrouwelijke kunstenaars nog ongebruikelijk was.
We vroegen de directeur welke Koster bij haar favoriet is. ‘We hebben in het museum veertien Jo Kosters opgenomen in de collectie, waarvan er nu dus vier zijn uitgeleend aan Museum Gouda. Ik vind het lastig om een echte favoriete Jo Koster te benoemen. Qua stijl spreekt mij Bomen op Flip Hul erg aan, net als Appelstam. De impressionistische techniek en het kleurgebruik zorgen dat je naar deze schilderijen blijft kijken. Ook het onderwerp met een link naar de bossen van Hattem waar ik graag in wandel zorgt ervoor dat ze favorieten zijn.’
Vrouwen
‘Maar ik ben ook onder de indruk van de portretten van vrouwen. Het zijn stoere vrouwen die zichzelf ogenschijnlijk goed lijken te redden en in hun eigen onderhoud lijken te voorzien. Wat het vermelden waard is: we hebben een portret van een Bretonse visservrouw uitgeleend aan Gouda, maar gelukkig was er nog een dergelijk portret in ons depot dat we nu op zaal kunnen tonen. Het is een intrigerend portret dat een bezoekje aan het museum zeker waard is!
Het is een olieverfschilderij, voorstellende een breiende Bretonse vrouw en profiel met op de achtergrond vissersschepen. Het is waarschijnlijk een onvoltooid schilderij van Koster. Omdat het niet gebruikelijk is dat kunstenaars een onvoltooid werk signeren, bestaat de mogelijkheid dat dit op een latere datum en niet door de kunstenaar is aangebracht.’
Haar leven
Jo Koster is op 18 april 1868 in een groot gezin in Kampen geboren. Tijdens haar tienerjaren woont ze met haar familie in Dordrecht, waar ze haar eerste tekenlessen krijgt. Na haar middelbare school volgt ze een opleiding aan de tekenacademie in Amsterdam en vervolgens aan de kunstacademie in Rotterdam, waar ze later ook docent wordt. In 1895 vertrekt ze richting Parijs waar ze in atelier Collarossi werkt. Ze verdient haar geld met het schilderen van portretten van welgestelden die vaak in realistische, academische stijl geschilderd zijn. Het vrije werk dat ze maakt, is in een andere stijl en met andere onderwerpen. Ze schildert daarvoor graag in de vrije natuur en heeft een voorkeur voor heldere contrasterende kleuren, heldere lichtval en losse penseelvoering, vaak met een techniek van stipjes en streepjes.
In 1902 vestigt zij zich in Zwolle, waar zij een eigen teken- en schilderklas opricht. Ze zoekt haar onderwerpen graag buiten de stad en schildert in die tijd veel in Staphorst.
Koster voelt zich erg aangetrokken door het leven en werken van mensen op het platteland. Ze is veelvuldig in Staphorst te vinden en schildert daar mensen die aan het werk zijn op het land, boereninterieurs en vrouwen en kinderen in klederdracht. Ze is onder de indruk van de bonte kleuren in de interieurs en kleding van de Staphorster bevolking die nauw aansluit bij haar eigen kleurenpalet.
Van 1910 tot begin 1924 woont en werkt Koster in Hattem. In die tijd zijn er meer kunstenaars die hier wonen en werken zoals J.H. Wijsmuller, R.N. Roland Holst, Cornelis Vreedenburg. ‘Wel allemaal mannen, vrouwelijke kunstenaars zijn destijds een uitzondering.’
Reislustig en zelfstandig
Koster maakt vele reizen, naar onder andere Engeland, Duitsland, Zwitserland en Frankrijk. Het landschap onderweg, de musea en de architectuur inspireren haar.
In 1924 vertrekt ze naar Italië en bezoekt van daaruit ook Spanje en Portugal, waar zij tijdens haar reizen menig schilderwerk het licht laat zien. Wat hierbij opvalt: ze kiest een specifieke schilderstijl voor de omgeving waar ze zich op dat moment bevindt. Besneeuwde bergen in de Alpen zet ze op in vlotte streepjestoets en heldere kleuren.
In Bretagne zet ze haar werk op in kleurvlakken met duidelijke contourlijnen, zoals Gauguin dat ook deed toen hij daar werkte. Italiaanse berglandschappen schildert ze in bruin en grijstinten waarbij ze de hoekige vormen van de bergen accentueert.
Schilderijen uit onze collectie die dit als voorbeeld laten zien zijn: Ezeltje met een kar in een Italiaans bergdorp (1925), Nonnentjes in Concarneau (1928) en Bretonse Vissersvrouw (1927). Deze drie werken zijn in bruikleen gegeven aan Museum Gouda waar tot en met 4 januari 2026 een tentoonstelling over Jo Koster te zien is. Een vierde werk dat door ons is uitgeleend is Bomen op Flip Hul (1918)
Ze valt op tijdens haar reizen. Het komt in die tijd niet vaak voor dat een vrouw alleen of met anderen dit soort reizen onderneemt. Zeker niet in de tweedehands Renault waarin ze half Europa doorkruist. Ook maakt ze reisverslagen die ze verkoopt aan Overijsselse kranten. Eind jaren twintig keert ze terug in Nederland en gaat wonen in Den Haag. Ze overleed in 1944 in Heelsum.
Typisch Koster
De kunstenaar kreeg bekendheid door haar prachtige portretten, maar wellicht nog meer door de haar zo kenmerkende weergave van mens en landschap en de verwevenheid tussen deze twee. Ze was sterk beïnvloed door het Franse impressionisme, maar ook door symbolistische elementen en jugendstil-achtige lijnvoering. In haar latere werk is een overgang naar een meer decoratieve, bijna abstracte stijl zichtbaar. Koster exposeerde regelmatig in binnen- en buitenland, onder andere in Parijs, Londen en Duitsland.
