De uitzending van Hattem Actueel op zaterdag 15 maart stond voor een groot deel in het teken van de boekenweek. Het thema van de boekenweek is Je moerstaal, de taal waarin je kunt liefhebben én kunt ruziemaken.
Reina Liefers was, als lid van de dialectgroep Heemkunde, uitgenodigd om in het ‘Attems voor te lezen. Voor haar is het ‘Attems haar moerstaal, de taal waarin ze zelfs droomt.
Dit deel van de uitzending is terug te luisteren (het begint na de HattemAgenda op ’12’), maar bij deze de tekst ook gepubliceerd.
In Attem, net as in andre plääsn, een veule veurkoomnde gewoonte. ’t Kent ok egeen gien grènzn. De n’íénn öldt ‘r nie van of ef dr een gluunige èkel an, den ander trek um dr niks van an of beslöt ut met ’n gek. Doarumme proate wie mä van bi’jnäämm in plääse van skeldnäämm, umdät ut soms nogà gevuulig lig.
Zie bint à joarnlank in de moede. Ie óéf dr weinig veur te dóén. Ie kríég um meesta veur niks. Wat wi’j ok in een plääsien woar ze vrogger menäär amoa kenn? Soms ärf ie um van oe olders, van grootolders en ok nog is van oe oavergrootolders. ’t Kwamp ok veur dät de kinder een andere bi’jnääme toebedeeld kreeng. Sommege bi’jnaäämm bint, zovär a’w noa könt goan, meer as twieonderd joar in de femilie. Dr goat liesn in Attem rond woar wè meer as viefonderd van die bi’jnäämm op stoat. Mä wat kö’j doar met zolang as sommege mènsn zich dr an ärgert?
In de tied van grote gezinn met, loa’w mä zengn, een stuk of vief of zesse jonges, kreeng dezend amoa vanzels de achternääme van äloe vä met. As ze dan ok nog in de geboorteplääse bleem woonn, was ’t muuilijk z’amoa uut menääre t’oln.
A’j dät noe in Attem bekiek, woonn dr soms een stuk of veere soms vief femilies van dezelde nääme in iene stroate of an dezelde weg. Oe dät noe uut menääre t’oln?
Kwamp tr een vremde in Attem die noa een adres vreug, wònn e váäke van kässien noa de muur estuurd, umdät ze wè de bi’jnääme wusn mä de femilienääme, die amper gebruuk wònn, nie kenn. ’t Kwamp veur dät zels die van de buurn äloe alleend van de bi’jnääme bekend was.
De posbode
De posbode, in Attem geboorn en op’egruujd, ad ‘r gien muuite met. IJ wus z’amoa op zien duumpien te vinn. Trouwms zoveule pos kwam ‘r vrogger niet of ut moch net wèèn van de gemeente, de balasting of een enkel moal een bríéf. Was ’t toevallig een bríéfkäärte, dan deeln oe de posbode mediene met dät ‘r femilie van buutn Attem eerdäägs oaverkwamp. Oe ut ok zij, de man van de posteri’jn was een keie in ut vinn van de op de goeie näme gestelde adressn in teengstelling tut de gewone börgers van Attem.
Ni’je generätie
Kleine kinder wordt groot, woardeur dr een ni’je generätie op stroate kwamp. De vroage wònn dan esteld: “Woar bi’j dr iene van?”of “Oe íét ie van oe van (= achternaam)?“ As dät kind dan een femilienääme opgaf, was steevaste de twiede vroage: “Van wafmde?” Doarnoa wònn dr een stuk of wat bi’jnäämm enuump. Eers as ze de goeie nääme te pakkn aan, waan ze tevrèèn. Doar was noe altied niet alleend ni’jskierigeid bi’j, nee, zie wolln allenig grääg weetn met wie ze te dóén aan en leern op zo’n meniere een ni’je generatie Attemers kenn.
Oe ontstoan?
De vroage is, oe koomp z’an die bi’jnäämm? Oe bint die ontstoan? Zo’n vroage is mäkklijk esteld, mär ’t is muuilijk, zo niet onmeuglijk achter ’t antwoord te koomm. Was de kastelein “de Brave” zo’n brave man? En was Pläätien, een breur van Ippien, zo mooi as een pläätien? Bi’j noavroage bi’j old Attemers blik dät z’oe wè veule könt vetelln bi’j welke femilienääme een bepoalde bi’jnäame eurt, mä oe ze dr an koomp is värs twie.
Een indruk
Um een indruk te kríéng oe of ut tr soms an toegunk en oe of tr gräppies oaver emäk wònn, veteltkamp de volnde veräälties:
De veerman Van der Kolk, ok goed bekend met al die bi’jnäämm, a woonn e an d’andre kante van den Iessel, vetelln dät e zok deftig gezelschap in de schuute ad ef. Op de vroage van o jä, en wie dan wè was ’t antwoord: ‘De Keizer, de Keunik en de Baron”. De Prins uut Attem was ‘r dit moa nie bi’j.
Op de Parklaan, noe nr. 20, teengoaver ’t vroggere station, stund vrogger een nogà flink uus (doarveur een café), dät ze gekscheernd “de dierentuin” nuumm. Doarin woonn drie gezinn: Eers ’t Wilde Pinke, doarna G aie de Bok, de Sieze (een sijsje) en de Beer van Roenos.A’j oaver ’t weer proat, wat zowat wel alle dääng veurkump, kö’j oe wè veurstelln dät de an de Zuudwal woonnd echpäär deur ’t lèèm èngunk met Jan Mooiweertien en Anne met de Bu’jn.
Meer gewäär
Um nog wat meer gewäär te wònn, gunge wie op pad en belann bi’j E. van de Beek (1923-2007), een man met veule kennis en belangstelling veur d’Attemers. Een klein tippien van de sluier kon e veur óns oplichn:
Ulsbärgn an de Kruusstroate nuumm ze Kööchien (kaantje). De beste man was släger en dus is zo’n bi’jnäame nie zo vewonderlijk. De gezusters Ulsbärgn, ok an de Kruusstroate (’t leste was de winkel van Septer doar) nuumm ze Tik op ’t Schööltien, umdät z’altietnd bi’j ’t ofwèèng van de kruudenierswäärn met de vinger nog èèm op ’t schöoltien tikkn um ut zuuvere gewich te kriíéng.
Dieke de Fietse ef altied op Tricot (Tima) ewärk en vedíénn zo äär centn. Mär o zie wò toch zo grääg een fiets emm en zeurn lang tied bi’j äär mo umme toch is an een fietse veur äär dochter te denkn. Mä jämmergenog zat ut ‘r nie an, d’uusoldige kon äär loon nie missn. Dieke mos alle wèèkn weeran al äär vedíénde geld ofgeem en kon noa een fietse fluitn.De Stieselpoppe, wärknd as díénsmeid bi’j de dokter, drääng een witte skolk. As de ventn achter äär an zaatn, reup ze dät ze dät mosn loatn, want äär skolk was pas esteem en estreekn.
Bi’j de Strontpette an de Schipperswal waan Attemer jonges doar an ’t speuln en gungn een wedstried an woarbi’j z’een pette op de grond lengn en doarin prebeern een balle te gooin. ’t Ef de Strontpette zeker niet an’estoan en ef de jonges een moal of watn weg’ejäch. Dissende aan doanig de smoor doaroaver in en eb de pette, vò met stront, bi’j de man veur de deur eleg. IJ is de bi’jnääme van de Strontpette nooit meer kwieteräk en zien kinder waan “van de Strontpette”.
De Schipperswal
Daar speelden kinderen ‘balle in ’t pettien gooin. Hierdoor ontstond de bijnaam ‘de strontpette’
Een veräältien zoas tr zoveule de ronde dóét: Een man van buutn Attem kwamp anloopm met de fietse an d’and. IJ ad een lekke band en vreug an een bewoner in de buurte van ’t Viezelpad noa een fietsnmäker. “Goat mä noa Gäit d’Äkster”, die woont doar en doar. De onkundige man wat bi’jnäämm betref vreug, noa een entien flink deur’estap t’ emm, vrendelijk an meneer d’Äkster of die zien lekke band wò määkn. Mär ij kwamp van de kolde kärmse thuus. Gäit d’Äkster was in zien wiek eschöötn umme zo an’espröökn te wònn en stuurn de man een ende värder noa de Schimmel, een andere fietsnmäker. Dät de man käts bedóés was is begriepelijk.
De Mop (Oosterbroek) an de Ni’jeweg zien vrouwe kwamp uut Groningn en was op zekere dag äär zeuntien kwiet. Tussn äár en äär buurvrouw Knikker (Koopman was de nääme) ontstund ’t volnde gesprek: “Vrouw Knikker, e’j mien Roefien ok sain?” “Nee vrouw Mop, ‘k ebbe oe Roefien nait sain.”
Met “E’j Rule de Piepe an de Wolfmbelt nog wel ekend, Kruutmelk, de Poffert, de Peipert (een breur van d’olde Meusien), Rooie Ké, Jan de Poepert, Appie Bonbnok en Jannes Poetipa?”, vunne wie ut welletjes, want zo ko’w nog wel een uur deurgoan.
Íén dink is wè duudlijk, ie óém mär iets te zengn, te róépm of te dóén of oe bi’jnääme was geboorn en ie aan doar oe lèèm lank plezier van of ärgenisse an.
Mevrouw T. Eghuizen heeft deze bijdrage geleverd als lid van de werkgroep Volkskunde.
©️ Heemkunde Hattem 15-5-2008
