Zaterdag 2 november is het Allerzielen, voor veel mensen een dag van herinneren. Tijdens de uitzending van Hattem Actueel, 10.00-12.00 uur, staan de presentatoren hier bij stil. In aanloop naar de uitzending interviewden we Liesbeth van Helden van Akkerhoeve uitvaarten. Zij werkt samen met Saskia van der Marel-Sluiter en Marieke Blaauw.
Akkerhoeve uitvaarten is lid van het netwerk Uitvaartvernieuwers, ‘omdat we bij het afscheid nemen dicht bij de persoon willen blijven zonder de mensen er omheen dingen te laten doen die van oudsher wel ‘zo horen’ maar die niet bij ze passen. Dat voelt oncomfortabel, gaat schuren en zit een natuurlijk rouwproces in de weg. Ook zijn vele gebruiken nog uit de tijd dat bijgeloof hoogtij vierde en overledenen op karren met paarden ervoor werden vervoerd.’
Heeft u in die jaren een verschuiving gezien, een verandering in het omgaan met de dood, maar ook met begraven en cremeren?
‘De mooiste verschuiving die we in de laatste jaren hebben gezien is dat rouw veel meer onderdeel van het leven is geworden. Vroeger was de gedachte: als we er niet over praten, is het er ook niet. Maar zo werkt het (lichaam) natuurlijk niet. Het verstand kan nog zo vertellen dat het verlies ‘een plekje heeft gekregen’, maar het hart wil ook erkenning. Je verdriet delen met anderen door er over te praten, helpt en verbindt. De dood blijft voor veel mensen een lastig onderwerp, maar levert vaak de mooiste gesprekken op.’
‘Een tweede belangrijke verschuiving die we gezien hebben, is de opkomst van alternatieven voor begraven (natuurbegraven) en het cremeren in gasovens. Bij elektrisch cremeren vergaat het lichaam door de hoge temperaturen van de verwarmingselementen in plaats van door de vlammen. Het volgende alternatief is al wel voor dieren beschikbaar, maar nog niet voor mensen: resomeren. Resomeren is een chemisch proces waarbij het lichaam van een overledene wordt ontbonden (opgelost) in een stalen drukvat. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een stof met een hoge pH-waarde, meestal kaliumhydroxide, opgelost in heet water. Het woord stamt af van het Griekse woord ‘resoma’ dat ‘hergeboorte van het lichaam’ betekent. Resomeren wordt soms ook bio-cremeren, alkalische hydrolyse, aquameren of watercrematie genoemd. Het proces neemt 8 tot 12 uur in beslag. Nadat het lichaam is opgelost, blijven de botten over die vervolgens vermalen worden. De nabestaanden halen deze op in een urn, net als de as die na een crematie overblijft.’
‘Het laatste alternatief op dit moment, is veraarden. Bij deze lichaamsbestemming transformeert het lichaam tot voedzame aarde. Afhankelijk van de methode duurt dit proces zo’n veertig dagen inclusief het verfijnen van de nog resterende botten. Het eindresultaat is voedzame aarde die rijk is aan mineralen, ook wel compost of humus genoemd. De VS had de primeur in 2021, België heeft al veel geëxperimenteerd met humusatie. In Duitsland heeft het bedrijf Meine Eerde in 2022 een eerste locatie geopend en zijn de eerste veraardingsprocessen voltooid. In Nederland is er ook veel belangstelling voor. Op dit moment is de modernisering van de Wet op de Lijkbezorging in consultatie tot 16 december. Daarna wordt het wetsvoorstel zo nodig aangepast en aangeboden aan de Raad van State, waarna het bij de Tweede Kamer kan worden ingediend.’
Welke tradities waren er die nu wellicht gemist worden?
‘Tradities (ver)groeien met de tijd en veranderen mee met de mensen die zelf ook veranderen in wensen en gebruiken van een traditie. Ik draai deze vraag graag om: van welke traditie is er afscheid genomen en blijkt van enorme waarde voor de nabestaanden te zijn? Het antwoord is: het meehelpen met verzorgen en kleden van de overleden dierbare. Vroeger was dit uitsluitend een taak van buren en vrienden, want “je mag je eigen familie niet naar het graf helpen.” Voordat deze buren en vrienden aan hun werk begonnen, dronken ze eerst een glaasje. Men sloot vervolgens de gordijnen en/of de luiken voor de ramen en zette de klok stil: de eeuwigheid was ingegaan. De spiegel werd bedekt met een zwarte doek of werd omgedraaid om te voorkomen dat er een tweede sterfgeval zou plaatsvinden. De overledene werd met heet water gewassen, zo kon meteen een schijndood uitgesloten worden. En water is een hindernis die kwade geesten niet kunnen overschrijden.’
‘Vandaag de dag zien wij dat de voortlevenden die dat willen, ons helpen bij het verzorgen en kleden van hun overleden dierbare. Daarnaast zijn handelingen zoals knoopjes sluiten, handen verzorgen met een lekkere crème, het haar schikken zoals het altijd zat, helpend bij het tot zich laten doordringen van deze nieuwe werkelijkheid.’
Wat is nu gewoon, dat vroeger absoluut niet kon?
‘Families brengen soms in de/hun eigen auto hun overleden dierbare naar het crematorium of naar de begraafplaats. Vroeger reed uitsluitend de grote ladder- of hooiwagen van de naaste buurman, de dodenboer of van de noodnoaber, die in betere tijden ook de bruidswagen gereden had.
Allerzielen is een katholieke herdenkingsdag, zoals de protestanten bijvoorbeeld ook een eigen dag hebben, eind november. Voor meer en meer mensen, gelovig of niet-gelovig, wordt Allerzielen een dag om te herinneren en er zijn ondernemingen die mensen daarbij helpen door bijvoorbeeld een bijeenkomst te organiseren of een lichtjesavond.
Hoe belangrijk is het om rituelen te hebben rondom sterven en herinneren?
‘Voor ons is het een belangrijk onderdeel van een afscheid. Rituelen ronden af, geven betekenis aan een leven, aan een relatie, geven troost, kracht en bieden een opening om verder te gaan: om het leven te kunnen vervolgen zoals dat naar je toekomt. Een ritueel is een aandachtige handeling met symbolische betekenis. Een goed gekozen ritueel kan leiden tot een transformatie bij iedereen die erbij betrokken is. Voor ons bestaat er geen afscheid zonder ritueel, hoe klein ook.’
‘Het mooie van rituelen is dat ze altijd kunnen plaatsvinden als je voelt dat het (nog) nodig is. Aan het einde van een leven, tijdens de uitvaart, bij de eerste nacht zonder je overleden dierbare, bij het ophalen van de as, bij de zes weken dienst, op de eerste dag van de nieuwe maand na het overlijden, bij de eerste familiebijeenkomst zonder … Kies symbolen die bij jou of bij je overleden dierbare passen en leg alles klaar: bijvoorbeeld een bloem, een kaarsje, een steen, een mooie tak uit de tuin of uit het bos. Wat wil je eren? Wat wil je zeggen? Voer je handeling uit en sluit het ritueel af met mooie muziek, een tekst, samen eten, het kan van alles zijn.’
Over Akkerhoeve
Als zakelijk dienstverlener met een achtergrond in hotellerie en projectorganisatie, startte Saskia van der Marel-Sluiter in 2013 met Akkerhoeve uitvaarten. Vanuit de behoefte het verschil te maken in de uitvaartzorg met waar haar hart ligt: mensen, organiseren, helpen. In 2017 sloot Liesbeth van Helden zich bij haar aan en in 2022 volgde Marieke Blaauw.
HattemNieuws – van de redactie
Wilt u op de hoogte gehouden worden van het dagelijks nieuws uit Hattem e.o.? Ontvang de nieuwsbrief HattemNieuws voortaan in uw mailbox!
