‘Rouw verwerk je niet. Als je iets verwerkt, dan is dat bijvoorbeeld afval of vlees’. Dokter Roel Rischen maakt duidelijk dat er geen einde komt aan rouw door het te ‘verwerken’, maar dat je verlies mag integreren in je leven. Het is een van de wijze lessen die dokter Roel Rischen en dominee Almatine Leene in petto hebben voor de ruim 250 belangstellenden die afgelopen donderdag in De Open Poort op bezoek zijn bij De dokter en de dominee. Het thema van de avond is omgaan met rouw, verlies en de zingeving ervan.
Persoonlijke ervaringen
Almatine en Roel beginnen de avond met het delen van hun persoonlijke ervaringen met verlies. Almatine vertelt dat zij op achtjarige leeftijd al haar moeder kwijtraakte: ‘Niet echt de leeftijd waarop je bewust omgaat met zo’n verlies. Ik was op de bank aan het springen op het moment dat ik het hoorde en herinner me dat ik daarna weer verder ging met springen. De echte confrontatie met het verlies kwam later pas. Wat mij daarbij hielp waren de momenten waarop ik samen met mijn vader moeders graf bezocht en ook met hem naar foto’s keek.’
Roel moest het verlies van zijn zoon Robert Jan meemaken. Het is muisstil in de zaal als Roel vertelt hoe hij zijn zoon levenloos aantrof en daarop reageerde. ‘We hebben gerouwd, gehuild, gegild… Rouwen is zo zwaar. Wat het heeft betekend voor mijn werk? Dat kan ik niet direct zeggen. Ik heb het geïntegreerd in mijn leven en daar maakt mijn werk wel deel van uit. Politiemensen en dominees krijgen les in het begeleiden van mensen bij rouw en verlies, maar huisartsen niet. Dus daar ben ik maar eens werk van gaan maken, door hierover les te geven aan huisartsen in opleiding.’
Niet alleen na overlijden is er rouw
Nadat musicus Jaap Zwart met Beethovens Mondscheinsonate de aanwezigen gelegenheid geeft om na te denken over het gezegde, praten Rischen en Leene door over hoe ze in hun werk omgaan met rouw. Almatine benadrukt dat je met rouw niet alleen bij een overlijden aan de slag moet, maar ook bij het verlies van een baan, een scheiding of een woonplaats. Roel geeft aan dat er bij rouwen sprake is van vier ‘taken’: het verlies aanvaarden, de pijn (door)voelen, aanpassen aan een leven waar de overledene geen deel meer van uitmaakt en als vierde het verlies een plek geven om zonder de overledene verder te kunnen leven.
De realiteit onder ogen zien
Almatine benadrukt het belang van het doorleven van die eerste fase waarin je de realiteit onder ogen ziet. ‘Ja, maar je moet wel door’, is een uitspraak die ze nogal eens hoort in haar werk.
‘Vanuit medisch perspectief kan een obductie dan soms goed zijn’, zo vult Roel aan. Iets dat ze bij hun eigen zoon ook hebben laten doen. ‘Anders zouden we zijn blijven rondlopen met vragen als: speelden drank of drugs misschien een rol? Gelukkig werd duidelijk dat het een puur medische oorzaak had. Domme pech dus.’
Geloof en verdriet
Wanneer het gaat over de zin van het lijden komen de verschillen tussen dokter en dominee pas goed aan het licht. Roel, die zichzelf ‘anders gelovig’ noemt, laat weten dat het voor hem na dit leven afgelopen is, terwijl Almatine aangeeft dat er volgens haar ook na dit leven nog leven is. Wanneer Almatine benadrukt dat sterven voor de nabestaanden wel afscheid nemen is, brengt Roel daartegen in: ’Maar jij gelooft toch dat je je geliefden na de dood weer zult ontmoeten? Dus ik begrijp niet zo goed waarom ik soms gelovige mensen tegenkom die zo intens verdrietig zijn.’ Almatine benadrukt dat er wel sprake is van afscheid dat pijnlijk en verdrietig is. En als het gaat over zinvol lijden: ‘Dat is er eenmaal geweest toen Jezus leed aan het kruis en daar denken we aan op Goede Vrijdag. Dat perspectief kan mensen helpen om zich gedragen te voelen in hun leed en om ook zin te vinden in hun eigen lijden.‘
Mag lijden verlicht worden?
Beiden zijn het er over eens dat het mogelijk moet zijn om lijden te verlichten. En Rischen toont zich opgelucht dat dat soort zaken ook gewoon in deze kerk benoemd kunnen worden: ‘Ik durfde het woord ‘euthanasie’ hier haast niet in de mond te nemen’.
Er zijn en luisteren
Over één ding zijn beiden het roerend eens. Als je iemand wilt bijstaan in zijn of haar leed is het vooral belangrijk om er gewoon voor zo iemand te zijn en alleen maar te luisteren. Leene: ‘We hebben nogal eens de neiging om onze ervaring er tegenaan te plakken, zo van ‘Oh ja, zoiets heb ik ook meegemaakt, dus ik begrijp wat je doormaakt’.
Respectvolle dialoog
Al met al een avond waarin veel overeenkomsten tussen beiden aan het licht komen, maar waarin ook duidelijk wordt dat christenen en andersgelovigen uiteenlopende visies hebben op de zin van leed, het sterven en wat daarna komt.
Een van de aanwezigen na afloop:’Wat is het goed om in deze tijd te merken dat je ook op een respectvolle wijze met elkaar in verbinding kunt zijn, terwijl je weet dat je totaal anders over sommige zaken denkt. De dokter en de dominee hebben dat mooi gedemonstreerd.’
