Daendels is een bekende Hattemer. Veel toeristen gaan op zoek naar het Daendelshuis, het voormalige woonhuis van zijn weduwe, of maken foto’s bij het Daendels-poortje van waar hij met zijn vrouw Hattem ontvluchtte.
Daendels is een bekende Nederlander. Herman Willem Daendels, in Hattem geboren als burgemeesterszoon, heeft een leidende rol had gespeeld in de strijd van de patriotten tegen stadhouder Willem V. In het in 2022 uitgezonden tv-programma Het verhaal van Nederland, aflevering Patriotten en prinsgezinden, is te zien hoe Daendels o.a. in en rond de Andreaskerk vocht voor onafhankelijkheid.
Op 1 juli, Keti Koti, is het interessant om te kijken of en in welke mate Hattem en dan met name Daendels betrokken is geweest bij slavenhandel. Geen rare vraag als je bedenkt dat hij leefde en werkte in een tijd dat slavenhandel nog volop aanwezig was.
Daendels en slavernij
Daendels had de katoenplantage Oranje-Dageraad, waarop contract-arbeiders – in de praktijk gewoon zwarte slaven – werkten voor zijn eigen handelsfirma Daendels & Co.
Slavenhandel was sinds 1802 verboden, maar indirect gebruikte hij ze, door afnemers van zijn goederen deze te laten ruilen voor slaven. Dat leidde tot grote spanningen en in 1817 kreeg Daendels als gouverneur van de Nederlandse bezittingen op de kust van Guinee (Afrika) opdracht om zich in het moederland te verantwoorden voor zijn houding en praktijken.
Daendels besloot als gouverneur-generaal van Nederlands Indië aan het begin van de 19e eeuw tot de aanleg van een weg van west naar oost door het noorden van Java. Daendels was bang voor een Britse invasie en een weg zou het makkelijker maken de legers te verplaatsen. Na aanleg van de weg duurde de reis van West-Java naar Oost-Java nog maar enkele dagen, in plaats van enkele weken. Door een ijzeren discipline van Daendels duurde de aanleg van de gehele weg minder dan een jaar. Lokale heersers waarvan de onderdanen te langzaam werkten werden vermoord, samen met hun arbeiders. Dit waren veelal dwangarbeiders, een andere variant van mensen gebruiken.
Naar schatting 5000- 12.000 mensen overleden tijdens de aanleg van de weg. De bronnen noemen verschillende getallen, omdat het onduidelijk is of men overleed door het werken aan de weg, door de omringende moerassen waar men moest leven of door opgelopen ziektes.
De vele kanten van Daendels
Uit deze passages wordt niet goed duidelijk of Daendels zelf slaven had of dat hij er ‘slechts’ gebruik van maakte.
Uiteraard heeft RTV Hattem contact gezocht met de Stichting Daendels in Amsterdam, maar op onze vragen kregen we geen antwoord: ‘Ik laat u weten dat Stichting Daendels onderzoek naar de tijd van Daendels bevordert, maar onderzoeksvragen beantwoorden niet tot onze doelstellingen behoort,’ aldus John Roosegaarde Bisschop, bestuurssecretaris Stichting Daendels.
Wat te lezen valt in verschillende documenten is, dat Daendels geen makkelijke man was. In Indië deed Daendels relatief goed werk, maar zijn hervormingen en vooral de wijze waarop hij ‘creatief’ aan geld kwam, waren omstreden, ook door zijn explosief en tactloos optreden. Bijna iedereen, onder wie veel ontslagen ambtenaren, klaagde over ’toean besar goentoer’, dat ‘bulderende grote heer’ of ‘meneer donder’.
Daendels wordt bewonderd om zijn eigenzinnigheid, zijn hang naar vrijheid en autonomie, en hij heeft ook een andere kant. Zijn betrokkenheid bij de aanleg van de weg op Java waar men gebruik maakte van dwangarbeiders, is een schaduwzijde die ook bij Daendels hoort. Dat hij zich in 1817 moest verantwoorden voor zijn gedrag (hij gebruikte slaven door zijn goederen te laten ruilen voor slaven) toont aan dat ook Daendels betrokken is geweest bij een vorm van slavenhandel.
Meer te lezen over Daendels:
– Harry Knipschild
– Koloniaal erfgoed te voet
– digibron
Hattem en slavernij
Is er een directe link tussen Hattem en slavernij? Nee, zo stelt het Erfgoed Gelderland na een diepgaand onderzoek in 2022. De resultaten zijn gebundeld in de publicatie Sporen van slavernijverleden in Gelderland. Hattem werd niet genoemd.
Ook Bram Schuilenga, werkgroep geschiedenis Hattem, kon n.a.v. vragen van RTV geen link ontdekken: ‘Mogelijk zijn er ook Hattemers geweest die hebben geïnvesteerd in plantages in een van de koloniën. Maar van een directe link tussen Hattem en het slavernijverleden is ons verder niets bekend.’
Aanleiding voor dit artikel
Op 1 juli wordt op veel plekken in Nederland de afschaffing van de slavernij gevierd, en herdenkt men het Nederlandse slavernijverleden. ‘Keti Koti’ betekent verbroken ketens en verwijst naar de boeien waarmee de tot slaaf gemaakte mensen werden vastgezet. De naam komt uit de Surinaamse taal, het Sranantongo.
Op 1 juli 2024 is het 161 jaar geleden dat Nederland de slavernij afschafte, 151 jaar geleden hield de slavernij daadwerkelijk op te bestaan in de Nederlandse koloniën.
Nagekomen
Op 25 augustus 2024 zond Zapp een reportage uit over o.a. Daendels en het aantal slachtoffers onder de dwangarbeiders bij de aanleg van de Java-weg.
Van de redactie
Leest u al HattemNieuws? Ontvang voortaan nieuws en achtergronden in je mailbox!
👍👍👍